Bronvermelding
Palmen, Connie-. Lucifer. Uitgeverij Prometeus, Amsterdam, 2007. Eerste druk
Inhoud
In de zomer van 1981 valt Clara Wevers, de vrouw van de componist Lucas Loos, op een Grieks eiland in een veertig meter diepe afgrond, een val die ze niet overleeft. De turbulente verhouding tussen de homosexuele Lucas Loos en de flamboyante Clara vormt aanleiding tot een stroom van geruchten rondom deze ongelukkige val. Vijfentwintig jaar na de dood van Clara wil de auteur er een verhaal over schrijven. Hiervoor gaat ze op onderzoek uit. Via een aantal kleurrijke personages die het Amsterdam van de jaren tachtig bevolkte, stuit ze op onverwachte bronnen. Volgens sommige is het namelijk geen ongeluk. Het verhaal eindigt dat de schrijver bij Bubi thuis is, samen met Rafaël en de Prins. Die zetten dan hun theorie uiteen, namelijk dat de dood van Clara Wevers al jarenlang aangekondigd is in een muziekaal en journalistiek oeuvre. Tegen de tijd dat ze bij de conclusie aankomen, zegt Rafaël dat er eigenlijk geen echte waarheid is, en deze theorie alleen zijn waarheid weergeeft. Er is dus eigenlijk niks over het ongeluk te zeggen, alleen Lucas te geloven.
Mening
Dit is mijn mening. Stukjes die gewoon geschreven zijn, maken deel uit van mijn voorlopige mening. Onderstreepte stukjes zijn mijn definitieve mening.
Inhoudelijke argumenten
Als een paar mensen op zoek gaan naar wat er echt gebeurd is, de avond dat Clara viel, storten ze zich op het werk van Lucas. Hier wordt er op in gegaan, dat er een hele theorie is. Om de theorie in Lucas’ werk te kunnen volgen, wordt er eerst een hele theorie van Tsjaikovski en andere componisten behandeld. Daarna zien die mensen ook een betekenis achter de muziek van Lucas zitten. Dat de dood van Clara al lang is aangekondigd. Dit stuk kon ik niet zo goed volgen, ik begreep het allemaal niet zo. Daarbij vind ik het heel raar als je denk dat er in een muziekstuk allemaal geheime boodschappen verborgen zitten. Dat een stuk een verhaal kan vertellen begrijp ik, maar ik snap niet hoe je er uit kan halen dat er een dood aangekondigd wordt in een muziekstuk. Ook het deel over Claude Vivier, waar Rafaël zo’n fan van is, snapte ik af en toe niet helemaal. Daarbij begreep ik ook niet echt wat de functie daarvan was voor het verhaal.
‘Wat we lazen was het volgende:’ probeerde Rafaël te verduidelijken, ‘het oeuvre van Lucas legde niet alleen zijn ontwikkeling als componist bloot, maar ook die van de persoon met wie we al die jaren te maken hadden. Clara’s dood vond plaats aan de vooravond van de geboorte van de klankklok. Voor Lucas was de klankklok de oplossing van alle problemen waarvoor hij zich in zijn leven gesteld zag. Het muzikale probleem van de verbanning van de melodie uit de eigentijdse muziek; het persoonlijke probleem van de tegenstrijdigheden in zijn leven. En het toverwoord was harmonie.’ (Blz. 332)
Zoals zo’n stukje als hierboven. Ik snap echt niet wat hiermee bedoeld wordt. Ik snap die hele klankklok van Lucas ook niet. Daarbij, omdat ik het niet meteen begreep, vond ik het ook niet zo leuk om over te lezen en deed ik ook minder mijn best ervoor om het wel te gaan begrijpen. Waarschijnlijk heeft het allemaal zo’n achterliggende gedachte die ik er nooit uithaal.
De roman is de diabolo in musica die het octaaf in tweeën deelt. En die drie componenten verwijzen naar de heilige drie-eenheid. God die splitst en schept. Lucas splitst en schept. Maar hij is geen god. En daar zit de kronkel. Hij is Lucifer. Ik weet heus dat Clara valt en daarmee letterlijk naar Lucifer verwijst (tevens ook naar de heilige geest, want ze is dood). Maar Lucas aanbidt, hij is aanbidder tot in het diepste van zijn wezen. Hij is Simon en geen Jezus. Hij heeft een God nodig, want hij moet berouw kunnen tonen, en kan dus geen God zijn.
Dus ik helemaal de theorie verplaatsten naar het zwaartepunt bij Lucifer. Want Lucifer splitst en verbind ook, namelijk de hemel met de aarde. Hij is hoger dan de mens maar lager dan god. En hij representeert alles aan eigenschappen die Lucas heeft. Maar Lucifer valt niet in de heilige drie-eenheid. (Jasmijn, 01-10)
Zover ben ik niet op het boek ingegaan. Zover zag ik alles ook niet. Ik vind het leuk als en een beetje moet puzzelen voor een boek. Dat je misschien stukjes terug moet lezen, het verhaal goed lezen en zelf goed nadenken. Maar de hele theorie die je in het citaat hierboven kan lezen, gaat verder dan ik zou kunnen bedenken. Hiervoor heb je ook best wat achtergrond informatie nodig. Ik ben niet gelovig opgevoed. Lucifer van Vondel heb ik lang geleden gelezen. Die kennis heb je in zekere zin wel nodig. Dat vind ik wel een beetje jammer, dat zulke stukjes minder duidelijk zijn als je niet al over de juiste kennis beschikt. Daarentegen, als je de achterliggende theorie hebt gelezen, is het boek de tweede keer wel leuker om te lezen. Je begrijpt dan meer dingen. En omdat je meer begrijpt, ben je ook in staat weer nieuwe dingen in het boek te ontdekken.
In het boek komen veel personages voor. Ze hebben niet allemaal een even grote rol. Op een gegeven moment begon ik ze soms een beetje door elkaar te halen. Vooral de personen die niet zo’n grote rol in het verhaal hadden of die ergens vlug eerder waren genoemd. Ik moest soms terugzoeken wie de persoon ook alweer was en welke relatie deze persoon met Lucas en andere personen had. Zo moest ik, toen er voor de tweede keer over Puck begonnen werd, terugzoeken waar ik haar naam al eerder had gelezen. Dat zij eerder genoemd was, dat ze bij Clara en Lucas in huis woonde. Dat is meer mijn fout of hindering, dan dat de schrijfster er wat aan kan doen. Dat neemt niet weg dat het voor mij wel vervelend was tijdens het lezen. Ik heb dit boek ook niet in één keer gelezen, wat er denk ik ook voor gezorgd heeft dat ik personen minder goed kon onthouden.
Structurele argumenten
Ik vond redelijk wat spanning in het boek zitten. Dat komt omdat er in het boek een gebeurtenis, de dood van Clara, verteld wordt, waar veel mensen aan de doodsoorzaak twijfelen. Hierdoor wordt er door sommige personen een soort onderzoek gestart. Als mensen denken dat een dood een moord kan zijn, is er altijd spanning: is die persoon echt vermoord? Wie is de moordenaar? Waarom is ze vermoord? Hoe is het gegaan? Deze vragen komen ook in Lucifer voor. Hierdoor vind ik wel spanning in het boek zitten, heeft Lucas Clara nou wel of niet vermoord?
Aan het begin van het boek wordt verteld over de aanleiding van de schrijver om een boek over dit onderwerp te schrijven. Daarna gaat het verhaal terug in de tijd, en beschrijft de dood van Clara en de ophef die daarna in Amsterdam bij alle vrienden en kennissen ontstaat. Na al een beetje over speculaties gelezen te hebben, gaat het boek weer naar de tijd van het begin van het verhaal. Hier praat de schrijver met de vrienden en kennissen van Lucas die een soort onderzoek zijn gaan doen.
Door deze volgorde heeft het boek een opbouwende structuur. Toen ik het las, had ik het idee dat er naar een climax toegeschreven werd. Ik had verwacht dat er wel iets van een oplossing uit zou komen. Daarom was ik wel een beetje teleurgesteld dat dit eigenlijk niet zo was. Ik vind het boek hierdoor een soort open einde hebben. Normaal hou ik niet van open eindes, maar in dit geval vond ik het niet zo heel erg. Ik vond het eind namelijk wel mooi, en vind hier ook de moraal van het verhaal naar voren komen.
Ik vond het einde een beetje jammer. Achteraf vond ik het einde niet echt jammer, ik had alleen een ander einde verwacht. In eerste instantie kon het verhaal daardoor niet voor mijzelf afsluiten. Maar daar gaat het ook niet om in het boek. Het gaat om het verhaal, de personen, Lucas en de vraag over waarheid en vriendschap. Ik vond de opbouw van het boek heel goed, het leek net of er naar een climax toe geschreven werd. Alleen vond ik die er niet echt inzitten in het einde. Het einde was wel mooi, maar ik had meer een uitkomst van het onderzoek verwacht.
‘We zullen nooit weten wat er is gebeurd die nacht,’ antwoordde Rafaël vermoeid, ‘maar ik wist zeker dat Lucas leed onder een schuld. Het enige wat ik niet zag was dat het een schuld was die ik met hem deelde, een schuld die er is ook als je niets hebt misdaan. Het werken aan Lucifer maakte me niet schuldig aan een daad, maar een blik. Jarenlang had ik zijn werk bestudeerd op zoek naar een antwoord op de vraag wat er echt was voorgevallen, wat Lucas te maken had met de val van Clara. Elk detail van zijn werk schreeuwde mij toe dat hij van haar af moest om het eenzamen rijk van de autonomie te kunnen betreden. Ik vergat dat het mijn kijk op zijn werk was, mijn lezing, en dat je zijn werk net zo goed anders kon lezen. Ik liet me leiden door het portret, door Lucifer, door een logica die ik zelf aan de werkelijkheid van het werk had opgelegd.’
‘In die tijd zei ja tegen mij dat je bezig was te doen wat je Lucas het meest kwalijk nam,’ zei Puck.
‘En dat was?’ vroeg Rafaël.
‘De waarheid ontfutselen aan iets wat geen waarheid kent,’ antwoordde Puck. (blz. 349)
Zoals je hierboven kan lezen, geeft Rafaël aan dat er geen echte waarheid is. Dat betekend ook gelijk dat er geen uitkomst van het onderzoek is. Dat is wat ik als lezer wel verwachtte, daar wordt naar mijn idee in het hele boek naar toe gewerkt. Maar de manier waarop Rafaël dit brengt vind ik ontzettend mooi gedaan. Het klopt ook wel. Als je zo diep op iemands werk ingaat, wat zo subjectief is, kan je daar natuurlijk nooit een objectieve waarheid uit halen. Je kunt net zo lang naar een verhaal of theorie gaan zoeken zodat het klopt met de uitkomsten. Dat wil dan nog niet zeggen dat het dan ook klopt. Als je bijvoorbeeld een rij willekeurige getallen hebt, kan je opzoek gaan of er een gemeenschappelijke factor is. Is dat het geval, wil het nog niet zeggen dat ze door middel van die gemeenschappelijke factor tot die getallen zijn gekomen. Ze kunnen immers willekeurig getallen gekozen hebben. Zo zie ik voor me wat ze gedaan hebben door het werk van Lucas te analyseren.
Het perspectief waaruit het boek geschreven is vond ik een beetje apart. Het boek is eigenlijk in een ik-vorm geschreven, namelijk de schrijfster. Maar ik vind dat je bijna niets leest over de schrijfster. Het verhaal wordt veel meer verteld vanuit een alwetende vertelsituatie. Het eerste en laatste bedrijf worden vanuit een ik-vorm geschreven. De bedrijven hiertussen vanuit een meervoudig perspectief. Deze volgt de rest van de personages, die eigenlijk het verhaal maken. Ik snap dan ook niet zo goed waarom Connie Palmen er voor gekozen heeft om vanuit de schrijfster te schrijven, die ze eigenlijk zelf is.
In een aantal recensies heb ik gelezen dat het personage Puck staat voor Connie palmen zelf.
En de 1,30 meter hoge Puck Baal, de enige vrouw die op De Kring bij Anton Geesink mag aanschuiven, ja, dat moet welhaast een sterk uitvergrote karikatuur zijn van Connie Palmen. (Palmen makt er een potje van, Guus Luijters, 01-03-07, Het Parool)
Ik weet niet in hoeverre dit waar is. Ik ken Connie Palmen niet zo goed dat ik haar kan vergelijken met Puck. Als het wel waar is vind ik het vreemd dat je jezelf eigenlijk twee rollen geeft in het boek. Wat is daar de functie van. Daarbij, Puck was een vriend van zowel Lucas als Clara. Ze heeft ze dan ook allebei gekend, dit in tegenstelling tot Palmen. Waarom zou je jezelf zo’n rol geven als je qua personen redelijk op de werkelijkheid hebt gebaseerd? Andere recensies gaven ook geen duidelijk uitsluitsel hierover.
Persoonlijke argumenten
Ik vind dat Connie Palmen een makkelijke manier van schrijven heeft. Het boek was niet moeilijk om te lezen, en ik vond er geen vervelende of lastige taal inzitten. Ik vond het boek ook op een vlotte manier geschreven. Het heeft me geen enkele keer moeite gekost om door een stuk heen te komen. Als ik bezig was in het boek, zat ik ook echt in het verhaal, en als ik het boek weglegde, wilde ik steeds verder lezen, om te weten hoe het verhaal verder ging. Zeker nu ik wat meer achtergrond informatie heb, vind ik het een mooier boek geworden.
Ik betwijfel of Connie Palmens Lucifer interessant is voor mensen die nog nooit hebben gehoord van Peter Schat, Harry Mulisch, de opera Reconstructie en de roman De ontdekking van de hemel.
(Palmen geeft Schat zijn hemel terug, Elsbeth Etty, 30-03-07, NRC Handelsblad)
Met dit citaat hierboven ben ik het niet eens. Het klopt dat Lucifer een sleutelroman is. Maar de nadruk ligt op roman. Het is een verhaal. Bij de meeste boeken is het verhaal niet echt gebeurd en kan het ook goed zijn. In lucifer draait het om Lucas en Clara, of ze nou wel of niet bestaan hebben. En de gebeurtenis en hoe het boek geschreven is, maken het interessant.
Tijdens het lezen voelde ik niet echt mee met de hoofdpersonen. Ik vond dat (denk ik) komen door verschillende dingen. In het boek gaat het er vooral over de vraag of Lucas Clara nu wel of niet heeft geholpen bij haar val. Er worden daardoor veel theorieën en verhalen beschreven. Er komen ook meerdere personen aan bod. Hierdoor vind ik dat er niet echt diep op de personen wordt ingegaan, alleen op Lucas. Dat er niet op andere personen wordt ingegaan is ook niet nodig voor het verhaal. Lucas staat centraal. Normaal ben ik dat gewent met boeken, dat er op de personen wordt ingegaan. Maar na naslagwerken te hebben gelezen ben ik er achter gekomen dat dit niet zo van belang is bij dit boek.
Ook wordt de aanloop naar de dood van Clara uitgebreid verteld. Maar dit vind ik vooral heel feitelijk gedaan. Zo heeft de lezer een goed beeld van wat er gebeurd is. Maar daardoor komen de personen met hun gevoelens minder aan bod.
Doordat de personen niet zo uitgebreid beschreven worden en ik heel veel dingen vooral feitelijk vind overkomen, vond ik het moeilijker om mee te leven met de personen. Er valt dan ook minder mee te leven.
In de vroege ochtend van 26 juli 1981, ongeveer vijf uur na de catastrofe, zal Lucas Bella wekken. Het loopt dan tegen zessen. (…) Hij zegt dat Clara van de rotsen gevallen is, dat Clara dood is. Van het terras, zegt hij, in de afgrond gevallen. Hij zegt dat hij niet weet hoe hij het moet doen, maar dat hij Quint gaat vertellen dat zijn moeder dood is. Bella kijkt hem wezenloos na als hij via de tussendeur in de kamer van de jongens verdwijnt. Hij laat de deur aan staan. (blz. 57)
Zoals het citaat hierboven, vind ik heel feitelijk beschreven. Je leest alleen wat er gebeurd, je leest niets over gevoelens. Ik vind het soms bijna als een soort verslag lezen.
Alleen als de mensen horen dat Clara overleden is, kan ik meeleven met sommige personen, zoals Bella.
Het enige waaraan Bella kan denken is dat ze hier niet had moeten zijn. Het is een vergissing. Haar aanwezigheid bij dit drama is een gruwelijke vergissing. De koffie laat ze onaangeraakt. Ze heeft een fles retsina uit de keuken gehaald en schenkt nu het tweede glas in. Ze wil verdwijnen, niets voelen, niets denken, dronken worden en weer gaan slapen. (Blz. 61)
Dit citaat wordt in het boek nog gevolgd door een opsomming over hoe zij Clara zag. Hieruit kan je opmaken dat Clara wel belangrijk was voor Bella. Dat het niet zomaar iemand was die is overleden. Bij dit stukje kon ik mij wel inbeelden hoe Bella zich gevoeld moet hebben en hoe moeilijk dat is met twee kleine kinderen erbij. Maar voor de meeste personen is het niet zo uitgebreid beschreven, dus daar vond ik dat veel moeilijker.
Morele argumenten
Naar mijn idee is de moraal van het boek dat je niet altijd moet willen om de echte waarheid te achterhalen, maar soms een onderwerp moet laten rusten en je vrienden op hun woord moet geloven. Soms verlies je juist meer door het zoeken naar de waarheid, dan dat het je oplevert.
In dit boek twijfelt bijna iedereen, als ze over de dood van Clara horen, of de val van Clara wel een ongeluk was, of dat Lucas haar een zetje heeft gegeven.
De schrijver gaat dan ook, wel pas na vijfentwintig jaar, op onderzoek uit, door verschillende mensen te ondervragen, die denken dat ze wat ontdekt hebben. Ook lees je stukken van het moment van afspelen.
Je leest over verschillende personages. Allemaal hebben ze een mening over wat er gebeurd is op het eiland. Iedereen heeft ook andere motieven voor zijn of haar mening.
‘We zullen nooit weten wat er is gebeurd die nacht,’ antwoordde Rafaël vermoeid, ‘maar ik wist zeker dat Lucas leed onder een schuld. Het enige wat ik niet zag was dat het een schuld was die ik met hem deelde, een schuld die er is ook als je niets hebt misdaan. Het werken aan Lucifer maakt me niet schuldig aan een daad, maar een klik. Jarenlang had ik zijn werk bestudeerd op zoek naar een antwoord op de vraag wat er echt was voorgevallen, wat Lucas te maken had met de val van Clara. Elk detail van zijn werk schreeuwde mij toe dat hij van haar af moest om het eenzamen rijk van de autonomie te kunnen betreken. Ik vergat dat het mijn kijk op zijn werk was, mijn lezing, en dat je zijn werk net zo goed anders kan lezen. Ik liet me leiden door het portret, door Lucifer, door een logica die ik zelf aan de werkelijkheid aan het werk had opgelegd.’
‘In die tijd zei je tegen mij dat je bezig was te doen wat je Lucas het meest kwalijk nam,’ zei Puck.
‘En dat was?’ vroeg Rafaël.
‘De waarheid ontfutselen aan iets wat geen waarheid kent,’ antwoordde Puck.
(Blz. 349.)
Naar mijn mening zegt Rafaël hier een belangrijke zin, met betrekking op het motto: ‘De waarheid ontfutselen aan iets wat geen waarheid kent’. Veel mensen zijn bezig geweest met die waarheid, en iedereen had een andere waarheid. Er is dus geen duidelijke waarheid. Die zou er wel kunnen zijn door Lucas. Maar misschien heeft hij ook geen waarheid en weet hij alleen wat hij ervaarde.
Naar mijn idee zijn de mensen die Lucas gekend hebben en actief bezig waren met de waarheid te achterhalen, meer kwijtgeraakt dan ze gevonden hebben. vooral in het laatste hoofdstuk vond ik dat goed naar voren komen. Rafaël geeft aan in het citaat hierboven, dat het zoeken eigenlijk geen waarheid heeft opgeleverd. Hij is er alleen veel tijd mee kwijt geweest. Maar daarbij, Lucas wist dat Rafaël met zijn groep zijn woord niet echt geloofde en hem eigenlijk verdacht. Ik denk dat mede hierdoor Rafaël Lucas als vriend is kwijtgeraakt. Als Rafaël Lucas gelijk geloofd had, had zijn relatie met Lucas misschien langer stand gehouden. Dat is een keuze die Rafaël gemaakt heeft, en naar mijn idee ook het moraal is. ga je voor de vriendschap, en geloof je jouw vriend, of ga je proberen te zoeken of er een waarheid is, en zo ja, wat die dan inhoudt?
Ik vind dit nog steeds. Ik ben dit dan ook in meerdere recensies tegen gekomen. Ik vind dit thema ook mooi uitgewerkt in dit boek. Je leest over de kijk van verschillende personen die steeds weer anders is. Het mooiste vind ik dat Palmen dit naar mijn idee heel objectief heeft neergeschreven. Geen persoon wordt veroordeeld. De lezer is dan ook helemaal vrij om zijn eigen idee er op los te laten.
Uitwerking themaonderzoek Lucifer
Hoe is het karakter van de hoofdpersonen aan het begin van het boek?
Lucas is in veel woorden te beschrijven. Van beroep is Lucas een componist. Daardoor is hij onder andere op het idee van een klankklok gekomen. Hiervoor moet je wel intelligent zijn. Dat merk je ook aan alle theorieën die hij heeft. Lucas is ook heel erg overtuigd van zijn eigen gelijk. Hierdoor kan hij heel koppig of arrogant overkomen.
‘Dat hij iemand is die alleen harmonie vindt door het zaaien van verdeeldheid. Lucas verlaat het ene systeem, om zich in het andere te kunnen opsluiten. Zodra hij zichzelf uit de oude gevangenis ontslaat, smijt hij scheldend de hekken ervan dicht, grendelt de poorten af, sluit zich op in een andere cel en schimpt vanachter de spijlen van zijn gloednieuwe behuizing op de bewakers van de vorige. En waarom? Omdat hij de dubbelzinnigheid waarvan heel zijn persoonlijkheid doordrongen is, verafschuwt en minacht. Hij wil zijn eigen verdeeldheid overstijgen om harmonieus, enkelvoudig, doorzichtig, transparant en monomaan te kunnen zijn.’ (blz. 277)
In dit citaat lees je over zijn kijk op juistheid. Dat las je wel vaker in het boek. Dat hij heel erg overtuigd is van een bepaald idee of opvatting. Iedereen die deze niet deelt is dom of slecht. Totdat hij plots weer zijn kijk veranderd en komt met een ander idee of opvatting, om vervolgens het oude helemaal af te kraken, inclusief zijn vrienden of andere mensen die hij kent die deze opvatting ondersteunen. Lucas is meestal vrij zelfverzekerd en staat sterk genoeg in zijn schoenen om dit te doen.
Lucas is ook een man die niets aan het toeval overlaten. Toeval vindt hij iets wat niet bestaat.
‘Lucas was extreem gevoelig voor elke vorm van bijgeloof. Hij wilde het niet zijn, maar was het wel. Hij streed ertegen, maar ging steeds weer voor de bijl. Hij snakte ernaar een rabiate heiden te zijn, ongelovig en rationalistische tot op het bot, maar kon de gelovige in hemzelf niet verwoesten.’ (blz. 21)
In de twee citaten die onder dit kopje staan maak je ook op dat Lucas vaak in strijd was met zichzelf. Er zat twijfel in hem, maar ook zoals je hierboven kan lezen dat hij anders in elkaar zat dan hij van zichzelf in elkaar moest zitten. Dit geeft frustraties. Volgnes mij was het een man die niet helemaal lekker in zijn vel zat.
Hoe is het karakter van de hoofdpersonen aan het eind van het boek?
Aan het eind van het boek is de hoofdpersoon van het boek zelf ook dood. Deze dood speelt niet zo’n belangrijke rol in het verhaal. Ik ga dan ook uit van het karakter van Lucas aan het eind van zijn leven.
Lucas zelf leer je eigenlijk niet zelf kennen. We kennen Lucas in het boek alleen door de ogen van de andere personages. Of zijn karakter veranderd is in de loop van het boek kun je dus niet goed weten. Ik vind het niet echt overkomen dat het karakter van Lucas veranderd is. Uit de verhalen van de andere kan je opmaken dat Lucas nog net zo stellig en koppig als daarvoor was.
‘Lucas wil maar een ding: eenzijdig, eenkennig, eenmalig en dus eenzaam zijn, dan kan hij met zichzelf leven, want dan komt hij in de buurt van zijn ideaal’ (blz. 296)
Lucas is een man van idealen, vooral in zijn muziek. Hiervoor wil hij dan ook heel ver gaan, zoals je ook hierboven kan lezen. Zeker op het laatst als hij zich als een soort van kluizenaar terug trekt in zijn ‘hemel’. Natuurlijk is hij voor de dood van Clara ook al een man van idealen, maar na haar dood, en zeker als Quint al wat groter is kan Lucas hier makkelijker aan toe geven. Hij komt wel aan het eind van zijn leven een stuk rustiger over. Maar dat heeft waarschijnlijk te maken met dat hij ook ernstig ziek is.
Speelde de persoon die doodgaat een grote rol in het leven van de hoofdpersoon?
Ja. Clara Wevers is de persoon die dood gaat in het boek. Zij is de vrouw van de hoofdpersoon Lucas Loos.
De relatie tussen Lucas en Clara is enigszins vreemd te noemen. Lucas is namelijk homo. Zowel Lucas als Clara hebben relaties buiten hun gezamenlijke relatie. Daarbij waren ze ook een stel die veel ruzie maakte. Ze wonen wel gewoon samen en hebben samen ook een kind, Quint. Ondanks alles houden Lucas en Clara wel van elkaar.
‘Lucas en Clara waren aaneengeklonken door de angst voor hun onvermogen tot liefhebben en liefgehad worden, maar dat maakt het verlangen naar liefde er niet minder op. De mislukking was van meet af aan ingebakken en, hoe gek het ook klinkt, dan ga je wonen in een veilige kerker. Clara hield van hem omdát hij altijd meer van mannen zou houden. Met de keuze voor Lucas heeft ze gekozen voor haar eenzaamheid. En vice versa enzovoort.’ (blz. 295)
Zoals je kunt lezen maken Lucas en Clara een groot deel uit van elkaar leven. Misschien niet helemaal op de manier waarop mensen het verwachten, maar ze waren zeker belangrijk voor elkaar.
Kwam de dood verwacht voor de hoofdpersoon?
Nee. Naar mijn idee niet, hoewel je ook anders kan interpreteren. Clara valt van een rots op vakantie in Griekenland. Een ongeluk. Een ongeluk is nooit aangekondigd, dus de dood van Clara kwam voor iedereen onverwacht.
Behalve misschien voor Lucas of voor Clara. In het boek wordt namelijk geïnsinueerd dat de val van Clara niet perse een ongeluk geweest hoeft te zijn.
‘De schitterende gezangen van Orpheus na de dood van Eurydice kwamen voort uit het verlangen naar de gestorven vrouw. Hij zou nooit meer zo mooi kunnen zingen als hij zijn verlangen doodde en haar weer levend naast zich had.’
‘En toen Orpheus Eurydice eenmaal had verspeeld, kon hij zich met een gerust hart in de armen van mannen storten,’ zegt Otto triomfantelijk. ‘Nu begrijp ik het, het gaat over onze Loos.’ (blz. 300)
In dit citaat zeggen de vrienden van Lucas eigenlijk dat ze twijfelen aan de dood van Clara. Lucas heeft al vaker als het ware gezegd dat hij meer aan een dode Clara heeft.
Er worden drie opties gegeven: een ongeluk, zelfmoord of moord. Als het een ongeluk is geweest is de dood voor iedereen onverwacht geweest. Bij zelfmoord had alleen Clara het aan zien komen. En bij moord geldt dat het voor Lucas niet onverwacht is geweest. Maar of het nou een ongeluk, zelfmoord of moord is geweest wordt in het boek in het midden gelaten. Helemaal goed kan deze vraag daarom niet beantwoord worden.
Zelf denk ik dat het gewoon een ongeluk is geweest. In dat geval was de dood voor iedereen, ook voor Lucas en Clara, onverwacht.
Door de manier van de dood komt er een hele discussie op gang bij alle vrienden over of de dood wel of niet een ongeluk was. Een paar vrienden gaan hierin nogal ver en proberen zelf op zoek te gaan naar de waarheid.
Hoe verwerkt de hoofdpersoon de dood?
Lucas is kapot van de dood van zijn vrouw. Als ze net dood is heeft hij ook vaak het te kwaad en huilt wat af. Naar andere toe verteld hij steeds een beetje anders het verhaal over de dood van Clara. Hij probeert er een heldhaftig verhaal van te maken.
Het is te laat om aan Lucas te vragen waarom hij zei wat hij zei. Lucas is dan al twee jaar dood. Ze deed haar ogen open en heeft nog naar me geglimlacht.
‘Ik word stapelkrankjorum van al die fictie,’ roept Bella luid en woest. (blz. 88)
Daarna maakt hij voor zichzelf een hele theorie erover waar zelfs Griekse mythes bij gehaald worden. Dat de val voorbestemd was en met citaten uit oeuvres van verschillende artiesten. Deze theorie kan hij koppelen aan zijn theorie dat alles samenhangt in de kunst en literatuur. Dat toeval niet bestaat en haar val dus voorbestemd was. Dit maakt het voor hem makkelijker om haar dood te verwerken. Als Clara’s dood voorbestemd was, had Lucas zich er ook niet tegen kunnen verzetten. Dit maakt het makkelijker te accepteren en in dat opzicht ook wat minder pijnlijk.
Wat voor invloed heeft de dood gehad op de hoofdpersonen?
De dood van Clara heeft een grote invloed gehad. Niet alleen op Lucas, maar ook op alle vrienden en kennissen. Haar val heeft voor veel oproer in Amsterdam gezorgd en heeft vervolgens ertoe geleidt dat Rafaël, de Prins, der Bub en ook Puck op hun manier proberen de waarheid te achterhalen. Deze zullen ze uiteindelijk niet vinden en zijn naar mijn idee meer kwijtgeraakt dan ze hebben teruggekregen. Één dood kan dus een heleboel reacties veroorzaken. Indirect heeft de val van Clara ervoor gezorgd dat sommige vriendschappen niet zijn gebleven zoals ze waren. Lucas is qua karakter niet echt veranderd door de dood van Clara. Wel vind ik hem eenzamer geworden na de dood van Clara doordat hij steeds aan nieuwe stukken zit en aan allerlei theorieën werkt. Deze theorieën zijn deels nodig om de dood van Clara een plek te kunnen geven. Want Lucas heeft het er best moeilijk mee gehad om zo onverwachts zijn vrouw te verliezen.
Bruikbaarheid
Dit boek is bruikbaar voor mijn onderzoek. Wel wat minder dan ik van tevoren had verwacht. Het boek gaat naar mijn idee toch voornamelijk over het punt wat ik ook bij mijn morele argumenten genoemd had. Hoe ver moet je gaan om tot de waarheid te komen en hoeveel kan je vertrouwen op vriendschap. Deze vragen zijn naar mijn idee de dingen die het meest uitgewerkt worden in het boek. Het boek laat wel mooi zien wat voor effect een dood kan hebben. Wat ik vooral met mijn hoofdvraag bedoelde is wat voor invloed de dood zelf heeft gehad op een persoon. Dat die persoon wegvalt. In Lucifer is het meer dat de dode invloed heeft gehad op relaties tussen personen onderling. Eigenlijk past dit prima bij mijn hoofdvraag, alleen zo had ik mijn hoofdvraag op het eerste gezicht niet bedoeld.