Bronvermelding
Grunberg, Arnon-. De asielzoeker. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam, 2003. 2e druk
Inhoud
samenvatting aangepast, woorden.
Mening
Dit is mijn mening. Stukjes die gewoon geschreven zijn, maken deel uit van mijn voorlopige mening. Onderstreepte stukjes zijn mijn definitieve mening.
Ik vond dit nogal een apart boek om te lezen. Ik ben niet zo goed om dingen uit boeken te halen, waarschijnlijk dat ik daarom niet zoveel begreep van dit boek. In mijn mening zal daarom ook vaak staan dat ik iets niet begreep, raar of vreemd vind. Ik vond het dan ook moeilijk om een goede mening erover te vormen. Ik hoop dit na het doorlezen van naslagwerk wel te weten.
Heel veel wijzer ben ik niet geworden. Echt veel professionele naslagwerken zijn er niet van mijn boek, omdat het nog niet zo’n oud boek is. In recensies wordt vooral gesproken over Grunberg als schrijver en over de letterlijke inhoud. Veel diepere informatie heb ik niet gekregen naar mijn idee. Maar misschien heb ik gewoon niet goed gezocht.
Inhoudelijke argumenten
Het boek heet de asielzoeker. Het gaat dan ook om een deel over de relatie die ‘Vogel’ heeft met de asielzoeker. Maar over de asielzoeker kom je vrij weinig te weten. Niet alleen jij al lezer, maar ook Beck weet eigenlijk bijna niets over de man van zijn vrouw. Persoonlijk vind ik dat nogal vreemd. Als jouw vrouw opeens met een, voor jou, wildvreemde man wil trouwen, die vervolgens ook nog eens zo ongeveer in jouw huis komt wonen, zou ik toch wel willen weten wie die persoon dan is. Beck zegt ook ergens letterlijk dat hij niet meer van de asielzoeker (Raffi) weet dan dat hij een Berber is, vroeger kippen had en op een ezeltje reed.
Van zijn vrouw kom je ook niet zoveel te weten. Je leest natuurlijk wel hoe zij in de omgang is met Beck, maar heel erg uitgewerkt wordt ze niet. Naar mijn idee is ze een zelfstandige vrouw, die nogal langs Beck heen leeft. Ik heb niet het idee dat ze van elkaar weten wat er in hun omgaat of wat hun bezighoudt.
Ik vind het dan ook nogal vreemd dat ze nog steeds een relatie hebben. Want houden van elkaar doen ze niet en dat verwachten ze ook niet helemaal van elkaar. De vrouw van Beck wil wel dat hij haar aanraakt, maar ze weet dat hij naar de hoeren gaat en soms verliefd wordt op een andere vrouw. Zijzelf gaat ook vreemd en trouwt uiteindelijk zelfs met iemand anders, waarvan ze zegt te houden. Misschien is het meer gewoonte of gewenning wat hun bij elkaar houdt, want Beck mag zijn vrouw graag.
Ik vond het boek een beetje saai. Heel veel gebeurde er niet in het verhaal, vooral niet wanneer het zich in Göttingen afspeelt. Daarbij is het leven van Beck nu ook erg saai. Hij woont in een redelijk saai stadje, heeft een saaie baan op een vertaalbureau en daarbuiten gebeurd ook weinig spannends. In Eilat is zijn leven wel iets spannender. Daar is Beck zelf ook nog uitbundiger en doet hij dingen die niet heel standaard zijn. Doordat ik het verhaal een beetje saai vond, had ik soms de neiging stukken tekst over te slaan. Nu doe ik dat meestal en automatisch, maar bij dit boek had ik ook niet de neiging de stukken tekst terug te lezen, want veel stond er meestal toch niet in.
Wat ik niet in mijn voorlopige mening heb gezet, is dat het eigenlijk ook een heel treurig boek is. Er zit naar mijn idee niet heel veel vreugde of blijdschap in het leven van Beck en zijn vrouw. Dit ben ik dan ook in heel veel recensies tegengekomen. Dat men het een treurig en somber boek vond.
Nog meer dan voorheen laat Grunberg zien dat het bestaan van elk mens wortelt in een existentialistische eenzaamheid en uitzichtloosheid, en vooral door angst, vervreemding en walging wordt beheerst. Geen wonder dat critici spraken van zijn ‘somberste’ boek tot nu toe. (uittrekselbank, De asielzoeker)
Toen ik het boek las had ik deze treurigheid en uitzichtloosheid wel door, maar niet op zo’n manier dat ik het ook benoemde. Het was meer een soort vanzelfsprekendheid.
Als de vrouw van Beck ziek is, wil ze graag geitenkaas leren maken. Hiervoor reizen Beck, zijn vrouw en de asielzoeker af naar Frankrijk, waar ze op de boerderij van Will en Alexandra komen. Toen ik las over Alexandra, had ik het gevoel alsof deze een rol in het verhaal ging spelen, althans, een grotere rol dan ze aan het begin toebedeeld krijgt. Daar de manier van schrijven en hoe Beck op haar reageert, had ik het idee dat er wat met haar ging gebeuren of dat er wat met haar is. Dat gebeurt dus niet. Voor het verhaal maakt dat niets uit en vind ik het ook niet erg. Ik had alleen dat gevoel. Ik weet niet of de schrijver expres zo geschreven heeft, of dat het mijn eigen interpretatie is.
Structurele argumenten
De terugblikken naar Eilat vond ik leuk om te lezen. Hierdoor kom je te weten dat Beck niet altijd zo’n saai en triest persoon is geweest, maar dat Beck vroeger anders was. Dat hij eigenlijk niet zo’n leuk persoon was, maar wel een levendiger persoon. Als ik het goed begrepen heb, heeft Beck geen baan in Eilat, maar is hij de hele dag alleen maar aan het wandelen. Daarom heeft zijn vrouw, denk ik, niet door dat hij zo ongeveer elke dag naar de hoeren gaat. Ikzelf zou er niet tegen kunnen als ik de hele dag niets te doen heb, behalve wandelen. Ik zou dan echt gek worden en iets te doen gaan zoeken. Vooral omdat Beck en zijn vrouw niet heel veel geld hebben, zou ik, als ik Beck was, een baan gaan zoeken en niet al mijn geld aan de hoeren verspillen.
In Eilat steekt Beck op een gegeven moment een oog uit bij een hoer met een schroevendraaier. Dit gaat in een opwelling. Persoonlijk vond ik dit nogal een apart stukje. Ook al zou er een schroevendraaier bij de hand zijn, dan vind ik het alsnog niet gewoon dat hoe boos je ook bent, iemand een oog uitsteekt.
Sympathie voor Beck kun je hierdoor nauwelijks opbrengen, maar toch vind je het doodgewoon wanneer hij een onooglijk hoertje met een schroevendraaier te lijf gaat. (Een stomp in de maag, Fleur Speet, 05-07-03, Financieel dagblad)
Toen ik dit stukje in een recensie las, was ik het er niet helemaal mee eens. Het klopt dat ik niet echt sympathie voel voor Beck, maar ik vind het zeker niet doodgewoon als hij met de schroevendraaier aan het werk gaat. Ik vind wel dat het zo geschreven wordt dat het minder heftig of ernstig overkomt, maar je kan toch ook nog bij jezelf nadenken en dan weet je toch dat het niet doodgewoon is?
Ik weet niet precies hoelang het duurt voordat de vrouw van Beck doodgaat, maar naar mijn idee gaat het wel heel erg snel. Het lijkt wel of het hele traject niet langer dan een maand duurt. Je komt ook niet te weten wat voor ziekte ze heeft, er wordt ook weinig over haar behandeling gesproken. Dat was ook niet echt nodig geweest, denk ik. Toch had ik het persoonlijk wel fijn gevonden als er ergens werd gezegd wat voor ziekte zij had. Dan is het je ook wat makkelijker voor te stellen. Nu gaat de vrouw van Beck dood, zonder dat je echt precies weet wat ze heeft en waar ze last van heeft. Voor mijzelf vind ik het dan wat moeilijker plaatsen.
Het eind van het boek vind ik een gesloten einde. De vrouw van Beck is dood en de asielzoeker is weg. Maar je weet niet hoe het afloopt met Beck. Ik vind het eind daarom een beetje geschreven als een open einde.
Straks zullen er broeders komen, weet hij, die zich over hem ontfermen. Verpleegkundig personeel. Duitsland is een georganiseerd land. Maar niemand zal tot hem doordringen. Hij vraagt zich af wie zich om de plant zal bekommeren, hij maakt zich daar zorgen om. (blz. 352)
Ik vind dit een voorruitverwijzing. Dat Beck dit niet verzint, maar dat het ook echt gaat gebeuren. Ik vond het nogal plotseling dat hij opeens geestelijk niet helemaal goed meer is, want dat maak ik op uit deze zin en het stukje wat hieraan vooraf gaat. Natuurlijk was Beck niet altijd al helemaal normaal, maar niet op zo’n manier, dat hij opgenomen wordt.
Persoonlijke argumenten
Ik voelde niet mee met de hoofdpersoon, ik kon hem juist niet begrijpen. Ik vond Beck een vreemd, raar en een beetje triest persoon. Waarom ga je elke dag naar de hoeren, laat je toe dat je onder een kapstok moet slapen en laat je jouw vrouw met een vreemde trouwen? Ik zou vooral de laatste twee punten niet zo voor lief nemen als Beck dat doet. Over de asielzoeker stelt hij maar een paar vragen, als zijn vrouw hem doodleuk vertelt dat ze gaat trouwen. Ze vraagt het wel aan Beck, maar ze heeft toch zelf al besloten. Ik vind het wel en beetje zielig voor Beck als hij toch enigszins verstoten wordt, maar echt met hem meeleven doe ik niet. Dat Beck na de dood van zijn vrouw rustig met de asielzoeker verder leeft, vind ik toch ook enigszins vreemd. Je kent de hele man niet, je hebt niets met hem en hij heeft ook in een zekere zin je vrouw van je afgepakt. Ik zou hem toch redelijk snel naar haar dood vriendelijk verzoeken een andere verblijfplaats te zoeken. Als de asielzoeker dan eindelijk weggaat, lijkt het net alsof Beck eigenlijk niet wil dat hij weggaat.
‘Ik moet nu echt gaan,’ zegt de asielzoeker.
Beck schenkt zich een glas water in. ‘Als ik jou was zou ik wachten tot na het eten, aan bevrijding kun je beter met volle maag beginnen.’
De man schudt zijn hoofd. ‘Er wordt op me gewacht.’ (blz. 348)
Door de asielzoeker te laten blijven eten hoopt Beck dat hij er nog wat langer is. Hij lijkt helemaal niet zo blij dat hij weggaat. Misschien is dat niet omdat de persoon weggaat, maar omdat hij dan helemaal in zijn eentje overblijft.
Mijn mening over Beck is na het lezen van naslagwerken is mijn mening hierover niet veranderd. Vooral bij naslagwerken van leerlingen kwam ik deze mening vaker tegen. Misschien zijn wij wat slechter om de schoonheid van zo’n personage te zien. Maar hoe je het ook went of keert, Beck blijft een vreemd personage. Wat hij doet, hoe hij reageert, heel normaal is het in mijn ogen niet.
Ik vond de stijl niet moeilijk om te lezen, ik heb het boek dan ook in één keer uitgelezen. Echt moeilijke woorden die ik niet begreep vond ik er niet in zitten. Sommige zinnen waren wel een beetje lastig om in één keer te begrijpen. Meestal begreep ik ze na een tweede keer lezen. Wel vond ik het soms een beetje langdradig om te lezen en de stijl van de schrijver vond ik ook niet heel fijn om te lezen. Ik weet niet precies waardoor dat kwam. Niet dat het boek vervelend las, ik weet het niet precies.
In een uitreksel kwam ik het volgende citaat tegen:
In De asielzoeker is het aantal hilarische scènes minder, de plot hechter, de stijl even flitsend en humoristisch, de toon cynischer. (uittrekselbank, De asielzoeker)
Dat kwam ik wel vaker tegen in recensies, dat er vaak humoristische stukjes in het boek zaten. Ik vond dat eigenlijk helemaal niet zo. Ook stukjes die recensenten dan grappig vonden was meestal droge humor waar ik de lol niet van begreep. Ik vond het boek juist treurig, beschrijvend en af en toe een beetje saai geschreven.
Het onderwerp van het boek komt ook een beetje vreemd op mij over. Bijna alle gebeurtenissen in het boek vind ik raar. Een aantal punten heb ik hierboven al beschreven. Als je het verhaal zo los aan iemand zou vertellen, zouden, denk ik, niet heel veel mensen het een heel leuk of interessant verhaal vertellen. Naar mijn mening kan je het boek dan ook alleen mooi vinden om hoe het geschreven is of hoe de personen zijn of reageren. Want ik kan me niet voorstellen dat je het om het verhaal mooi vind.
Morele argumenten
Ik weet niet goed wat de schrijver met dit boek wilde zeggen. In de naslagwerken is mij ook niet een heel duidelijk verhaal naar voren gekomen met wat de schrijver wilde zeggen. Het volgende citaat is van een recensent die het meest duidelijk zegt wat Grunberg met het boek wil.
Grunberg laat zien dat elk mens een asielzoeker is, een verdoolde die heel goed weet dat het bestaan in feite zinloos is, maar die tegen beter weten in wanhopig op zoek is naar een thuis, een vorm van geluk, een zinvol bestaan. (uittrekselbank, De asielzoeker)
Ik kan van dit citaat wel de logica zien. Inderdaad, echt een doel op aarde hebben wij niet. Je kan je leven wel een eigen doel geven en dat proberen na te streven, maar aan het eind gaan we toch allemaal dood, ongeacht hoe je geleefd hebt. Je kan je leven dus wel zinvol maken voor jezelf of voor andere, maar wezenlijk doet het er niets toe. Misschien voor de mensheid die op datzelfde ogenblik ook op deze wereldbol rondlopen, maar de aarde blijft ook zonder de mens bestaan.
Maar de mening die Beck over geluk naar voren brengt, deel ik niet.
Jarenlang heeft hij geprobeerd zichzelf gelukkig te maken, maar dat was een doodlopende weg. Wie zichzelf gelukkig probeert te maken komt op een verroest zijspoor terecht, het nastreven van eigen geluk komt neer op het binnendringen van de hel. (blz. 12)
Ik vind dit een rare opvatting, dat je jezelf niet gelukkig zou kunnen maken. Ik denk wel dat je veel voldoening kan halen uit andere mensen proberen gelukkig te maken. Maar ik zou dat nooit voor laten gaan op mijn eigen geluk. Misschien heeft Beck op de verkeerde manier proberen het geluk te zoeken, waar hij dus niet gelukkiger van geworden is. Persoonlijk zou ik, als ik het geluk niet kan vinden, er op een andere manier naar gaan zoeken.
Het zou ook kunnen dat Beck bedoelt dat je niet wanhopig op zoek moet gaan naar geluk, dat je het dan juist niet vind. Maar dat je het geluk naar jou toe moet laten komen, dat je het krijgt op momenten dat je het niet verwacht.
Wat ik ook een moreel argument vond kunnen zijn, is het trouwen met een asielzoeker voor een verblijfsvergunning, hoewel dit niet echt uitgewerkt wordt in het boek.
Ja, je leest dat de vrouw van Beck met de asielzoeker trouwt, omdat hij anders terug naar Algerije moet, waar het voor hem niet veilig is. Je leest in het boek verder niets over de uitwerking ervan, behalve dat de asielzoeker als het ware nu bij Beck in huis woont.
Ik snap dat mensen trouwen om iemand zo aan een verblijfsvergunning te helpen. Ik weet niet of ik persoonlijk dat ook zou doen. Trouwen wil nog niet zeggen dat je dan ook met elkaar in één bed moet slapen. In ieder geval moet ik die persoon dan wel goed kennen en er echt voor gaan. Ik zou niet de eerste de beste uit het asielzoekerscentrum plukken. Natuurlijk moet ik zelf dan niet getrouwd zijn en daar ook geen plannen voor hebben. maar trouwen heeft natuurlijk wel iets officieels en ik zou alleen willen trouwen met iemand waar ik echt van hou. Ik zou, als ik met iemand om een verblijfsvergunning zou trouwen, het niet als een echt huwelijk beschouwen.
Bij de vrouw van Beck had ik eerst het idee dat ze met de asielzoeker trouwde om hem te helpen. Ze gaat dan toch bijna dood, zodat je ook niet zo moeilijk hoeft te doen over het leven na de trouwerij. Maar daarna lijkt het of ze toch wel van de asielzoeker houdt.
Uitwerking themaonderzoek De asielzoeker
Hoe is het karakter van de hoofdpersoon aan het begin van het boek?
Beck is aan het begin van het boek een apart persoon. Hij is nogal een illusieloos persoon. Nadat hij het geluk niet heeft kunnen vinden, heeft hij het grote geluk afgezworen. Hij wil alleen nog maar zijn vrouw gelukkig maken. Hierin gaat hij dan ook zover, dat hij zichzelf helemaal aan de kant zet. Hij laat alles met zich gebeuren. Zijn vrouw trouwt met iemand anders, zich verstoten uit het bed om onder de kapstok te slapen en hij stelt zich een beetje als een sulletje op. Verder heeft hij ook geen personen meer echt lief sinds ze in Göttingen zijn komen wonen. Althans, niet vanuit een liefdesrelatie, want hij houdt wel van zijn vrouw. Maar dat is ook meer een gewoonte geworden. Zelfs zijn werk was te spannend en is daarom maar gebruiksaanwijzingen gaan vertalen.
Hoe is het karakter van de hoofdpersoon aan het eind van het boek?
Het karakter van Beck is niet echt veranderd door het boek heen. Dat komt ook doordat het boek begint en eindigt in Göttingen. Beck is namelijk wel anders qua karakter in Eilat.
Het verschil met het begin en het einde is dat het levensdoel van Beck weg is gevallen, namelijk zijn vrouw. Zeker in haar sterftraject zet Beck alles opzij voor haar. En opeens is zij weg. Hij weet dan ook niet zo goed wat hij met zijn leven moet. Het einde blijft wel een beetje gissen. Het lijkt net of hij zich gedraagt alsof hij gek is, zodat hij wordt opgenomen. Hij kan natuurlijk ook gewoon zo van de kaart zijn geweest dat hij echt gek geworden is.
Op woensdagmiddag haalt hij wat kleren van zijn vrouw uit de kast en vouwt ze beter op. Onder in de kast vindt hij haar witte nachthemd. Hij trekt het aan en bekijkt zichzelf in de spiegel. Hij staat hem niet slecht.
‘Kijk, vogel,’ zegt hij, ‘zie je hoe goed ik eruitzie in jouw nachthemd? (…)
‘Ik heb het geprobeerd, vogel,’ zegt hij, ‘ik heb geprobeerd je alleen te laten. Ik heb mijn best gedaan om je met rust te laten, maar het is me niet gelukt. Ik kan je niet alleen laten, ik heb het geprobeerd, ik heb alles gedaan wat ik kon, maar het gaat niet. Dat moet je toegeven, dat het niet gaat. Dat zie je toch?’ (blz. 351)
Hier geeft Beck aan dat hij niet goed verder kan leven zonder zijn vrouw. Zij was zijn houvast. Hij heeft in Eilat al een keer geprobeerd bij haar weg te gaan, maar dat lukte toen niet. Ook omdat Beck weet dat hij niet zonder zijn vrouw kan.
Speelde de persoon die doodgaat een grote rol in het leven van de hoofdpersoon?
Ja. In het boek is Beck de hoofdpersoon. Zijn vrouw, ‘Vogel’ gaat dood. Het verhaal van het boek bestaat eigenlijk uit twee delen. Het deel wat zich in Göttingen afspeelt en het deel uit de flashbacks in Eilat. In de tijd dat zijn vrouw doodgaat, is ze eigenlijk Beck’s hele leven. Dit in tegenstelling tot het leven in Eilat. In Eilat leven ze bijna langs elkaar heen. Beck zoekt zijn heil dan ook veel bij de hoeren. Op het moment dat ze naar Göttingen verhuizen, gooit Beck als het ware zijn leven om.
Op een dag, zo’n tien jaar geleden, besloot hij zijn vrouw gelukkig te maken, ook als dat betekende dat hij zijn eigen verlangens en wensen geweld moest aandoen. (blz. 12)
Uit dit citaat blijkt dat zijn vrouw dus een grote rol in zijn leven speelt. In de rest van het boek merk je dat ook. Op het moment dat zijn vrouw ziek wordt, doet hij alles voor haar. Hij perst elke dag allemaal vers vruchtensap voor haar, regelt al haar laatste wensen en gaat daardoor niet meer naar zijn werk. Zijn leven staat dus vanaf dat moment helemaal in het teken van zijn vrouw. Dit is een beetje vreemd, omdat vanaf dat moment de asielzoeker in zijn leven komt en als het ware zijn plek inneemt.
Kwam de dood verwacht voor de hoofdpersoon?
De dood van ‘Vogel’ kwam niet onverwachts voor Beck. De allereerste zin uit het boek is al een vooruit verwijzing naar haar dood. Vanaf dit punt is ze ziek en begint ze eigenlijk aan haar sterftraject. Ze gaat geleidelijk steeds meer achteruit. Vlak voor haar dood is ze heel zwak. Ze ligt dan ook in het ziekenhuis. Maar ze wil thuis sterven. Beck neemt haar daardoor mee uit het ziekenhuis. Hij weet als hij haar meeneemt dat het dan niet lang meer zal duren.
Iedereen kan worden weggehaald. Dit is geen gevangenis. Hij herinnert zich zijn leven met haar, wat een aanfluiting is het leven als je erover nadenkt, en toch, dat is te weinig reden voor dit wegkwijnen hier, dit uitdoven, dit niet-weghalen. (blz 278)
Beck ziet in dit citaat zelf ook in dat het nog maar een kwestie van tijd is, dat er van zijn vrouw niet veel meer over is.
Het hele boek, afgezien van de flashbacks werkt toe naar de dood van de vrouw van Beck. Na haar dood gaat het boek ook nog een stukje door over hoe zijn leven zonder zijn vrouw er uit ziet. Doordat Beck weet dat zijn vrouw doodgaat, gaat hij ook zijn leven overzien met haar. Vandaar ook de flashbacks naar Eilat.
Hoe verwerkt de hoofdpersoon de dood?
Vlak na de dood van de vrouw van Beck, gaat Beck wel goed om met de dood van zijn vrouw. Dat komt ook omdat de asielzoeker er nog is.
Beck kijkt naar de asielzoeker die bij het raam zit, als iemand die geen meester wil zijn van de omstandigheden, iemand die zich voegt naar de omstandigheden, een man die door de mezen van het net glipt. Eigenlijk vindt hij het wel prettig dat er iemand is, hij heeft iemand om voor te spelen, iemand om de schijn op het ouden, en zich niet te laten gaan. (blz. 284)
Maar echt verwerken dat hij er over praat, doet hij niet echt. Dat kwam, denk ik, omdat ze natuurlijk ook een apart soort relatie hadden. Een echte liefdesrelatie was het niet. Hij denkt wel veel na over het leven wat hij met zijn vrouw heeft gehad. Dat het niet echt geweldig was, dat ze elkaar niet gelukkig hebben kunnen maken.
Wat hij vooral mist nu zijn vrouw dood is, is een levensdoel. Zijn vrouw gelukkig maken kan immers niet meer. Daarom gaat het in het begin nog wel goed. De asielzoeker is er nog om voor te zorgen en hij wordt in beslag genomen door het verhaal wat hij heeft geschreven over Yab Yum en de commotie die daar nu om ontstaat. Er is namelijk een aanslag op Yab Yum gepleegd, wat lijkt op het pas gepubliceerde verhaal van Beck over Yab Yum. Hierover willen allerlei mensen hem interviewen. Maar zodra dit allemaal weggevallen is, stort hij als het ware in. De grootste functie van zijn vrouw, was dat hij haar kon vertrouwen. Nu zij er niet meer is kan hij niemand meer vertrouwen.
Wat voor invloed heeft de dood gehad op de hoofdpersonen?
De dood van de vrouw heeft nogal grote invloed gehad op Beck. Doordat zijn vrouw doodgaat, komt de asielzoeker in het leven van Beck. Deze neemt een beetje zijn plaats over waardoor Beck als het ware op de tweede plaats komt. Ondanks dat zet hij het saaie leven wat hij heeft opzij om voor haar te kunnen zorgen. Hij gaat tijdelijk ook niet meer naar zijn werk. Zijn vrouw is zijn levensdoel, al sinds ze naar Göttingen zijn verhuisd. Door nu zo intensief voor haar te gaan zorgen neemt ze een nog groter deel in zijn leven in. Hier krijgt hij het moeilijk mee als zijn vrouw overlijdt. Nu is zijn levensdoel en een grote invulling aan zijn leven weggevallen. Dit kan hij niet goed hebben. Aan het eind van het boek stort hij dan ook in.
Bruikbaarheid
Dit boek is goed bruikbaar voor mijn onderzoek. Dit boek beschrijft op een duidelijke manier hoe Beck met de dood van zijn vrouw omgaat, zowel tijdens haar sterftraject als na haar dood. Dat ik het vreemd of raar over vind komen hoe Beck doet maakt niet uit. Ik wilde juist weten hoe andere mensen met de dood omgaan. En dat kan je in boek heel goed zien.