Titelbeschrijving:
Auteur: Multatuli
Titel: Saïdjah en Adinda
Uit: Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy,
Uitgeverij Ad. Donker bv. Rotterdam, 1995-2, 75 bladzijden. (Eerste druk: 1875)
Genre: kort verhaal
De officiële titel van het boek is: de eentonige geschiedenis van den Javaan/Saidjah. Omdat de geschiedenis zich steeds herhaalt, wordt het eentonig genoemd. Saidjah is de hoofdpersoon in het boek die verliefd is op Adinda.
Open plekken:
Blz. 2. Begin 9e alinea
In het tekst gedeelte tot en met de 8e alinea is Saidjah nog een jongen van zeven jaar oud. Na de openplek is hij negen jaar geworden. Voor de openplek wordt er vertelt over de situatie waarin Saidjah leeft. Er wordt vertelt over Saidjah’s vader die een buffel koopt waarmee Saidjah bevriend raakt. De buffel luistert extreem goed naar Saidjah en voert zijn taak daardoor heel goed uit. Ook lees je op het laatst dat Saidjah uitgehuwelijk is aan zijn buurmeisje Adinda.
Ik denk dat deze openplek er is ter inleiding van het verhaal. Het gaat om Saidjah en de buffel in het begin en later in het verhaal pas over Saidjah en Adinda. Om de tussenliggende tijd niet belangrijk is, de twee jaar, is deze weggelaten. Na deze openplek gebeurd er pas iets ingrijpends in het leven van Saidjah en zijn familie. De buffel wordt namelijk afgenomen door het districtshoofd. Dit is natuurlijk iets verschrikkelijks voor een arm gezin dat de buffel echt nodig heeft. Dit is ook het begin van de eentonige herhaling. Maar het gebeurde ook eentonig in die tijd, alles werd door de rijken afgenomen van de armen.
Blz. 4. Begin 3e alinea.
Ook als Saidjah opnieuw bevriend raakt met de nieuwe buffel die zijn vader heeft gekocht wordt deze weer afgenomen door het districtshoofd. Op dit moment is Saidjah twaalf jaar. En wederom zorgt een ingrijpende gebeurtenis voor een openplek. Op dit moment raakt Adinda geïnteresseerd in Saidjah. Ook na deze ingrijpende gebeurtenis vlucht Saidjah’s vader het district uit waardoor hij wordt opgepakt, en later dood gaat (Saidjah is dan vijftien jaar). Hij vluchtte omdat hij opgepakt zou worden als hij de landrente niet meer kon betalen. Opnieuw is alles wat het gezin had afgepakt en leven ze in armoede.
Blz. 4. onder 7de alinea
Is een terugverwijzing naar wat er eerder is gebeurd. De tussenliggende tijd van Saidjah’s vader die vlucht naar Buitenzorg om werk te zoeken en later doodgaat werd eerst overgeslagen, terwijl de schrijver hier een alinea later weer op terugkomt. Dit doet de schrijver denk ik om de eentonigheid duidelijk te benadrukken. Saidjah en zijn vader vertrokken namelijk tegelijkertijd. Saidjah naar Batavia en zijn vader naar Buitenzorg.
Vanaf dit moment is Saidjah ook alleen maar bezig met Adinda en de toekomst die zij samen zullen hebben. Hij vraagt haar om op hem te wachten als hij terug komt met veel geld zodat ze samen twee buffels kunnen kopen en gelukkig samen kunnen leven. Dit is de belangrijkste openplek in het verhaal omdat vanaf hier het verhaal tussen Saidjah en Adinda pas echt gaat beginnen. Door ervoor te kiezen om te introduceren dat Saidjah’s vader dood gaat hoeft de schrijver hier niet later op terug te komen en alleen maar te vertellen dat hij vertrekt naar Buitenzorg omdat je dan al weet wat er daar gaat gebeuren. Als de schrijver ook nog later op de dood van zijn vader terug zal komen is het verhaal over de liefde tussen Saidjah en Adinda ook een beetje verpest. De dood van zijn vader zal er dan ook alleen nog maar achter geplakt worden om eventuele vragen rondom zijn vader te vermijden.
Het plaatsen van de tekst in cultuurhistorische context:
Nationalisme
Het nationalisme houdt de liefde voor eigen vaderland in. Het volk werd beschouwd als een organische eenheid met een gemeenschappelijke afstamming, cultuur en taal. Het gevolg hiervan was dat men ging zoeken naar het eigen verleden en het volkseigen. Ook werden volkssprookjes en liederen verzameld. In het verhaal van Saidjah en Adinda is dit dus absoluut niet van toepassing. Het gaat over de liefde van Saidjah voor Adinda en niet over de liefde van Saidjah voor zijn vaderland (Java). Ook is het verhaal niet echt een sprookje want het heeft geen “en ze leefden nog lang en gelukkig” einde. Het is juist het tegenovergestelde. Saidjah’s liefde kan niet worden beantwoord omdat zijn geliefde dood is, vervolgens ondervindt hij zelf ook nog eens de dood.
Socialisme
Het socialisme is gebaseerd op gelijkheid, sociale rechtvaardigheid en solidariteit. Dit is deels van toepassing op het boek. Het is namelijk niet communistisch – socialistisch, wat inhoudt dat iedereen gelijk is en even veel heeft. Multatuli wil dit niet, of spreekt dit in ieder geval niet duidelijk uit in Saidjah en Adinda, anders had hij dit wel via zijn boeken laten horen. Hij wil echter wel verbetering van de situatie van de arbeiders. Dit is dus wel weer socialistisch gedacht.
Romantiek (gevoel en verbeelding)
Dit is natuurlijk eigenlijk een van de belangrijkste kenmerken van het verhaal. In de romantiek ligt het accent op de weergave van het gevoel en de verbeelding. Het was de bedoeling dat de gevoelens en emoties zo spontaan en zo natuurlijk mogelijk weer te geven. Ook stelde de schrijver de verbeelding ter sprake. Er konden daardoor nieuwe werelden opgeroepen worden. In Saidjah en Adinda komt beide naar boven. In het hele boek door wordt er veel over gevoel gesproken. Saidjah uit zijn liefde voor Adinda zelfs meerdere malen. Ook is zijn verbeelding veel aan bod. Hij stelt zich allerlei situaties voor waarin Adinda zich verkeerd op het moment dat hij bij de boom op haar staat te wachten. Ook is het verhaal vrij somber en pessimistisch, het loopt tenslotte ook niet goed af. Dit is ook weer een kenmerk voor de romantiek.
Weltschmerz
Weltschmerz is in dit geval maar half toepasbaar op het verhaal. De schrijver leeft weliswaar in onvrede met het hier en nu beleid van Nederlands-Indie, in zoverre is er dus sprake van weltschmerz. Alleen een kenmerk van weltschmerz is dat het vaak met humor of overdrijvingen werd gedaan zoals Piet Paaltjes. Ook is weltschmerz voornamelijk van toepassing op persoonlijke emoties zoals wraak en liefdesverdriet. Maar in het geval van Saidjah en Adinda gaat het over een politieke en sociale situatie van een land en is dus veel groter dan een persoonlijke weltschmerz.
Realisme
Het realisme was een stroming waarin gestreefd werd naar het weergeven van de (maatschappelijke) werkelijkheid. Er werd in de literatuur onderscheid gemaakt tussen het idealistische realisme en het objectieve realisme. Het idealistisch realisme is: de werkelijkheid werd niet beschreven om die zo objectief mogelijk te beschrijven, maar om de zedelijke verbetering van het publiek te bewerkstelligen. De gegoede burgerij was een hoofdzaak in dit soort literatuur. In Saidjah en Adinda is dit dus ook niet van toepassing. De werkelijkheid wordt wel duidelijk weergegeven, maar het was niet echt de bedoeling van Multatuli om het publiek te verbeteren. Er wordt overigens ook niet gesproken over standen en dergelijke, de gegoede burgerij was dus ook niet van toepassing. Sleutelwoorden voor het objectief realisme waren neutraal, documentatie, objectief en exact. Het was niet de bedoeling dat de schrijver de lezer uit moest leggen waar het verhaal over ging. Van objectief realisme is dus bij Saidjah en Adinda absoluut geen sprake. Er wordt heel duidelijk een mening gegeven en van neutraliteit is dus geen sprake. Multatuli vertelt namelijk dat hij vindt dat Nederland toen der tijd de inlandse bevolking op Java uitbuitte.
Historische Roman.
Het is geen historische roman. De verhaallijn speelt zich af in dezelfde tijd als de schrijver leeft, en er komen geen historische figuren in voor. Is dus niet van toepassing.
Cultuurstelsel
Het cultuurstelsel is een stelsel dat vroeger op de koloniën werd ingevoerd waarbij de westerlingen de inlandse bevolking uitbuitten en onderdrukten. In Saidjah en Adinda is de vader van Saidjah wel eigenaar van zijn land maar werkt niet voor zichzelf maar voor een districtshoofd. Hij moet dus delen van zijn oogst afstaan aan mensen die hoger staan dan hij, de machtshebbers, en ook eisen ze zomaar zijn buffel op zonder dat hij hier iets voor terug krijgt. Ook worden ze onderdrukt door het westen. Dit blijkt als Saidjah aan het eind van het verhaal opzoek gaat naar Adinda maar ze blijkt gemarteld en gedood te zijn. De westerlingen hadden dus overduidelijk de militaire overmacht.
Sociaal engagement en buitenliterair effect.
Ook was het sociaal engagement van belang. Dit kan gedefinieerd worden als: een literatuuropvatting van auteurs die het belang van hun teksten niet in de literaire aspecten ervan zien, maar in een buiten de literatuur gelegen functie die doorgaans van politieke of sociale aard is. Multatuli staat hier eigenlijk vrijwel bekend om. Hij wilde met het boek De koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij, waarin Saidjah en Adinda in staat, ingrijpen op de politieke werkelijkheid. Hij wilde met dit verhaal ook de waarheid van het koloniale bewind vertellen. Het was volgens hem immers zo dat Nederland toen der tijd de inlandse bevolking op Java uitbuitte. Multatuli probeerde met Saidjah en Adinda de politieke situatie van de Javanen in beweging te brengen. Hij leefde zich in in de Javaanse bevolking en maakte gebruik van zijn eigen ervaringen als ambtenaar op Java. Later in het verhaal richt Multatuli zich zelfs rechtstreeks tot de koning om de politieke situatie te veranderen. Dit deel hebben wij alleen niet gekregen.