1 ‘Zum Frühstück auf nach Paris!’
1.1 Stap voor stap
Centralen: Geallieerden:
Oostenrijk-Hongarije Servië & Rusland
Duitsland Frankrijk
Duitsland verklaart Rusland de oorlog en valt België binnen. Engeland steunt België dus verklaart aan Duitsland de oorlog.
oosten: Russen
westen: Belgen, Fransen, Engelsen
1.2 Allianties en tegenstellingen
Duitsland:
– politiek versplinterd land
– viel uiteen in vorstendommen en onafhankelijke steden
– speelde geen rol van betekenis op het Europese toneel
verandering tweede helft van de 19e eeuw:
1870 koninkrijk Pruisen (Duitse staat) voert oorlog tegen Frankrijk en wint.
1871 Pruisen tekent vrede in Versailles.
Vanwege de gewonnen oorlog sluiten andere Duitse staatjes zich aan bij Pruisen.
Wilhelm I, koning Pruisen Kaiser van het Deutsche Reich (opvolger van middeleeuwse Heilige Roomse Rijk der Duitse natie)
Frankrijk wil wraak nemen op Duitsland vanwege het verlies van Elzas-Lotharingen (kolen- en ijzermijnen).
Duits keizerrijk bouwt na eenwording aan industrie, vloot en leger.
1865 staalproductie Duitsland 50% van de staalproductie Frankrijk
1900 staalproductie Duitsland 2x staalproductie Frankrijk+Engeland
Frankrijk en Engeland schrikken van deze hoeveelheden; staal is onmisbaar bij bouwen van leger en vloot.
1882 Triple Alliantie door kanselier Bismarck (Du)
Oostenrijk-Hongarije & Italië & Duitsland
1894 Frankrijk & Rusland bondgenoten (Duitsland wordt steeds machtiger)
Nu moest de Duitse keizer rekening houden met een Tweefrontenoorlog (oost- en westgrens moeten verdedigd worden).
Engeland: Splendid Isolation zolang er in Europa een machtsevenwicht bestaat.
Duitsland bouwt grote handelsvloot + marine.
1907 Triple Entente: Frankrijk & Rusland & Engeland
Eind 18e eeuw worden er door Engelse fabrikanten voor het eerst stoommachines gebruikt industriële revolutie.
– eigen bevolking is onvoldoende afzetgebied
– eigen land kan zichzelf niet voorzien in grondstoffen en voedsel (Engeland importeert grondstoffen uit de VS en graan uit Polen omdat eigen landbouw en veeteelt het volk niet meer kunnen voeden)
Steeds meer landen worden economisch afhankelijk van elkaar. Iedere staat moest voor zijn eigen contacten zorgen omdat er geen instantie was die deze groeiende wereldeconomie kon regelen.
Steeds meer Europese landen veroverden gebieden buiten Europa: koloniën (als afzetgebied en voor levering van grondstoffen en voedsel). wereldrijken (imperia).
Economische concurrentie en imperialisme waren niet goed voor de onderlinge verhoudingen tussen landen.
Nationale tegenstellingen worden groter door de race om koloniën.
(alles van eigen land is goed, alles van andere landen is slecht)
wapenwedloop.
Tweede helft 19e eeuw nationalisme + militairisme
Begin 20e eeuw: ontzettend grote legers (dienstplicht 1-3 jaar, lange training voor oorlog).
Men vindt het een normaal idee dat een oorlog kan uitbarsten, lijkt onvermijdelijk en zal toch maar kort duren (trein verplaatst militairen en materieel snel).
oorlog is vervelend, maar handig instrument voor degenen die buitenlandse politiek regelen (oorlog kon politieke verhoudingen voor langere tijd duidelijk maken).
Volgens diplomaten konden alleen politieke verbonden de jaloezie en wedijver stoppen.
Triple Alliantie & Triple Entente
moesten deelnemers het gevoel van vrijheid geven.
Voordeel: machtsevenwicht; alle Europese mogendheden zaten erin.
Nadeel: er kan een grote oorlog uitbreken (1914).
1.3 Terug naar de Balkan
WO I begon met schot op Franz Ferdinand (kroonprins van Oostenrijk-Hongarije) in Sarajevo.
Begin 20e eeuw werd de Balkan (veelvolkerenstaten) beheerst door het Russisch tsarenrijk, het Turkse Rijk en Oostenrijk-Hongarije.
Staten hadden zich losgemaakt van het Turkse Rijk en wilden groeien door inname van gedeeltes van Oostenrijk-Hongarije en Turkije omdat daar mensen woonden die dezelfde taal+cultuur hadden.
Turkije en Oostenrijk-Hongarije nationaliteitenprobleem (volkeren willen onafhankelijkheid en aansluiting bij kleinere zelfstandige staten in de regio)
Sterkste groep: Slavische nationalisten (Serviërs, Bosniërs en Kroaten).
Rusland had meer belangen bij het Balkan gebied: Bosporus en Dardanellen gaven toegang tot Russische havens (warme havens; vriezen niet dicht) aan de Zwarte Zee.
Rusland sympathiek tegenover Slavische nationalisten:
– Balkan lag aan de zuidrand van het Russische rijk dus moest het op de een of andere manier onder controle staan van Rusland.
– Russisch is een Slavische taal
Conflicten op Balkan; Balkancrises: regionale ruzies waarmee grote mogendheden zich bemoeiden.
1914 Laatste en fatale conflict.
Na moord op Franz Ferdinand wilde Oostenrijk-Hongarije Servië de les lezen. Omdat Servië door Rusland gesteund werd, nam Oostenrijk-Hongarije Duitsland als bondgenoot.
1.4 De oorlog begint
1914 nacht van 4-5augustus: Duitsland valt België binnen.
Russen rukken op in Pruisen.
Duits aanvalsplan, Von Schlieffenplan: Eerst afrekenen met Frankrijk, daarna met Rusland.
Duitsland moest kiezen: eerst aandacht op Frankrijk of troepen van het westfront overbrengen naar Oost-Pruisen vanwege de opmars van de Russen.
Per trein gingen Duitse militairen naar het westfront en drongen de Russen terug tot over de Russische grens.
1915 Opmars werd met Oostenrijk-Hongarije voortgezet.
Turkse Rijk had zich bij de Centralen aangesloten uit angst voor het Russische opdringen.
Door het overbrengen van Duitse troepen was de aanvalskracht aan het westfront erg verslapt. Fransen + Belgen + Engelsen (o.l.v. Franse officier Joffre) starten tegenoffensief aan de Marne (Noord-Frankrijk) en bij de Ijzer (Zuidwest-Vlaanderen) brengt Duitsland tot staan. Legers waaierden uit over breed front van Elzas-Lotharingen tot in Zuid-Vlaanderen.
Aan beiden zijden van de frontlinies groeven militairen zich in (loopgraven met kanonnen, mortieren, mitrailleursnesten). Door mitrailleurs was er geen offensieve tactiek van de stormaanval meer mogelijk (te veel slachtoffers bij aanval).
1916 Beide partijen proberen in Noord-Frankrijk een doorbraak te forceren. Duitsland leverde 6 maanden strijd om Verdun (werd verdedigd met heldenmoed), kort daarna was er de slag om Somme: Engelsen bombardeerden met lange-afstandskanonnen de tegenpartij. Diezelfde dag sneuvelden 60.000 Engelse soldaten die na de bombardementen uit hun loopgraven kwamen om te vechten.
Slag om Somme:
– bijna 4 maanden
– 1.100.000 doden
– geen van beide partijen had terreinwinst
Leven in loopgraven had gevolgen voor levensland:
– lichamelijke verwondingen invaliditeit
– geestelijke verwondingen, trauma’s
Engelsen zetten machtigste oorlogsvloot in om Duitse havens te blokkeren.
Duitse aanvallen op Engelse schepen + onderzeeërs omsingelden Engelse eilanden.
Engels passagiersschip Lusitania (geladen met munitie van de Amerikanen voor de geallieerde legers + Amerikanen aan boord) wordt voor de kust van Ierland getorpedeerd. VS waarschuwt Duitsland Duitsland zet onderzeebootoorlog op laag pitje.
Engelse vloot houdt Duitse marine (bang voor slag op open zee) vast in eigen havens. nu ook patstelling op zee.
1.5 Het tij keert
Italië was wel lid van de Triple Alliantie maar had zich tot nu toe neutraal opgesteld.
1915 Italie opent nieuw front in het zuiden tegen de Oostenrijkers
Geallieerden hadden Zuid-Tirol, Triëst en Istrië beloofd aan Italie.
Turkse Rijk:
– Geallieerden onderling: Turkse bezit in Midden-Oosten was voor Frankrijk en Engeland.
– Engelse diplomaten stookten bij Arabisch sprekende volkeren in dit gebied voor een opstand tegen de Turkse sultan. Ze beloofden een Arabisch rijk.
– Aan de zionisten werd een gebied beloofd waar ze de Joodse staat Palestina konden stichten.
Gezamenlijke inspanningen van de geallieerden en de opstandelingen brachten Turkije en Oostenrijk-Hongarije in het nauw.
1917 Russische Revolutie:
– Tsaar Nicolaas II wordt afgezet
– Chaos in Rusland en in Russisch leger Duitsland verovert meer gebied
– In het door Duitsland bezette westen van Rusland verklaren volken die lang door tsaren waren onderdrukt zich onafhankelijk (Polen, Oekraïners, Bessarabiërs, Esten, Letten, Litouwers, Finnen)
1918 Nieuwe communistische machthebber Lenin sluit de Vrede van Brest-Litovsk: Grote delen van West-Rusland werden zelfstandig verklaard.
(Communistische revolutie ) Sovjetunie trok zich terug uit WO I.
Begin 1917 Duitsland kondigde onbeperkte duikbootoorlog af. Onderzeeers torpedeerden nu ook schepen van de VS.
Veel doden in VS nu ook oorlog met Duitsland.
Duitsland kon niet op tegen overmacht van Frankijk, Belgie, Engeland en de VS ook al konden ze bijna al hun troepen in West-Europa inzetten vanwege de Vrede van Brest-Litovsk.
1918 Einde oorlog in het westen. Duitse keizer trad af en de nieuw gevormde regering gaf zich over.
2 Keerpunt Versailles
2.1 Anti-oorlog
Na oorlog veel pacifisten:
– keren zich tegen alles wat met oorlog te maken heeft
– streven naar een wereld waar oorlog uitgebannen is
– weigeren militaire dienst
Grote stroming: alleen oorlog voeren als verdediging tegen agressor.
Frankrijk en Engeland waren parlementaire democratieën: anti-oorlogsstemming was in politiek merkbaar wordt veel geld aan besteedt voortaan verdedigende strategie:
– Frankrijk legt aan de oostgrens de Maginot-linie aan (ondergrondse treinen voeren munitie en voedsel aan).
– Engeland besteedt ook veel geld aan verdedigingsmiddelen.
Engeland en Frankrijk konden dus wel hun eigen landsgrenzen verdedigen in de tweede helft van de jaren dertig maar niet elders militaire acties uitvoeren.
Engeland appeasement politiek
– Mensen in India in opstand tegen Engelse overheersing.
– Vietnam, Laos en Cambodja in verzet tegen Franse kolonisator.
WO I bracht gevoelige klap toe aan trots van westerse landen in Afrika en Azie en stimuleerde het nationalisme daar.
2.2 Versailles
1919 Vrede van Versailles
– President Wilson van VS; had zijn vredesprogramma al tijdens oorlog in zijn Veertien Punten vastgelegd. Belangrijkst waren zelfbeschikking en democratie). “Als er overal vrijheid en democratie komt, zal er geen oorlog meer komen.” Congres wilde bemoeienis met Europa niet voorzetten Wilson kon het Congres niet overhalen om lid te worden van de Volkenbond en daarom koos de VS voor een geïsoleerde politiek (isolationisme). Had de VS wel ingegrepen, had de opkomst van Hitler niet plaatsgevonden (in ieder geval minder heftig).
– Clemenceau (Frankrijk): vindt Wilson idealist omdat hij zei dat de VS met de oorlog meedeed om de wereld veilig te maken voor democratie.
– Lloyd George (Engeland)
Verdrag van Versailles houdt in:
1. Duitsland moet gebieden afstaan:
Elzas-Lotharingen Frankrijk
Eupen Malmédy België
Poolse corridor Polen
Vrijhaven Danzig
2. Duitsland moet herstelbetalingen voldoen.
3. Duitse leger moet geminimaliseerd worden (max. 100.000 man).
4. Rijnland moet gedemilitairiseerd worden.
5. Duitsland mag niet bij Oostenrijk aansluiten.
Duitsland moest tekenen
woede en frustratie
– Oostenrijk-Hongarije Hongarije, Oostenrijk, Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië
– Turkse Rijk raakt gebieden in Midden-Oosten kwijt; blijft kleine Turkse republiek over (nieuwe grondwet van Kemal Atatürk: geloof en staat gescheiden seculiere staat).
– Rusland (USSR) Estland, Letland, Litouwen, stuk Finland, Polen (stond sinds eind 18e eeuw onder regering van Pruisen, Oostenrijk en Rusland)
Polen + Tsjechoslowakije: Cordon Sanitaire: gordel van landen die het communisme binnen de Sovjetunie moesten houden.
2.3 Duitse politiek
USSR was niet geliefd door:
– eenzijdig terugtrekken uit oorlog
– communistisch systeem
Duitsland wil samen werken met andere ‘zwarte schaap’ Rusland.
1922 Verdrag van Rapallo:
Rusland mag Duitse goederen importeren (Duitse economie blijft enigszins overeind).
Duitse officieren gaan Russische officieren voor het Rode Leger opleiden.
1923 Frankrijk bezet Rurhgebied (veel ertsen) omdat Duitsland niet voldoende herstelbetalingen kan doen economische crisis voor Duitsland; ook sociale en politieke ontwrichting
1924 Dawes-plan (VS):
Duitsland mag geld lenen van de VS en VS investeert in Duitse industrie.
VS worden toleranter t.o.v. herstelbetalingen gespreid betalen
1925 Erfüllungspolitik (Verdrag van Locarno; bracht rust in internationale verhoudingen): Duitsland erkent westgrenzen volgens het Verdrag van Versailles.
1926 Duitsland volwaardig lid van de Volkenbond.
Verdrag van Locarno: Duitsland mag weer meedoen in internationale politiek en is bereid de gevolgen van de nederlaag uit vrije wil te erkennen.
Briand-Kellog-Pact (ontstond in ontspannen sfeer toen Duitsland de Erfüllungspolitik voerde):
Geen oorlog meer om internationale conflicten op te lossen.
2.4 Ommekeer
1929 Beurscrisis (VS willen geld terug van Duitsland) grote werkloosheid, economische ontwrichting. Nazi’s o.l.v. Hitler kunnen gedijen.
1933 Hitler aan de macht in Duitsland: politiek van chantage en oorlogsdreiging.
Hitler brak met Erfüllungspolitik en Verdrag van Locarno herstel en uitbreiding vroegere grenzen van keizerrijk. Binnen nationaal-sociale ideologie werd oorlog verheerlijkt.
Jaren 20: Mussolini wil van Italië grote mogendheid maken bv. door veroveren van gebieden buiten Europa Ethiopië.
Probleem: Ethiopië was lid van Volkenbond dus zou steun kunnen krijgen van andere landen.
1935 Mussolini valt Ethiopië binnen.
Engeland en Frankrijk weten niet wat ze moeten doen: willen Italië niet verliezen als event. bondgenoot maar moeten Ethiopië steunen (Volkenbond). economische boycot Italië.
Door debat in internationale gemeenschap is iedereen afgeleid Hitler valt gedemilitairiseerd Rijnland binnen.
Protest Engeland en Frankrijk Hitler wil nieuw akkoord over Frans-Duitse gebieden: beide kanten van grens gedemilitairiseerde zones.
– Frankrijk: akkoord is onaanvaardbaar i.v.m. Maginot-linie
– Engeland: aanvaardt voorstel
Mussolini wil samenwerken met Duitsland omdat aanzien van Italië sterk gedaald was door kwestie Ethiopië. Hitler kon wel verbond gebruiken As Rome-Berlijn
1936 Anti-kominterpact (gericht tegen Communistische Internationale
(communistische partijen o.l.v. USSR))
Duitsland, Italië en Japan.
Japan wil sterk uitbreiden in Azië, was al begonnen met invasie in China.
Botsing met:
– Engeland (India)
– Frankrijk (Indo-China)
– Nederland (Nederlands-Indië)
Daarom verbond met landen die kolonisatoren niet mogen.
1936 Nederlandse premier Colijn: nationale tegenstellingen worden vervangen door ideologieën: fascisme, communisme en democratie tenslotte wereldoorlog met onoverzichtelijke gevolgen.
3 Opnieuw oorlog
3.1 Hitler leert weer een les
– Oostenrijk bijna geheel Duitstalig
– In Tsjechoslowakije leefde grote Duitse minderheid Sudeten-Duitsers
– Polen had Duitse minderheid
Hitlers politiek: deze landen toevoegen aan Duitse Rijk zonder oorlog (test van appeasementpolitiek)
Hitler wist dat er zowiezo oorlog zou uitbreken dus hij had al agressieve plannen bedacht.
3.2 Oostenrijk en Tsjechoslowakije
1934 Door Hitler opgestookte Oostenrijkse nazi’s vermoordden katholieke dictator Dolfuss (opvolger: Schuschnigg). Staatsgreep van nazi’s mislukte door Mussolini: Oostenrijk als buffer tussen agressieve Duitse dictator en eigen land.
1938 bespreking tussen Hitler en Schuschnigg.
Hitler intimideerde Schuschnigg zo dat deze de Oostenrijkse nazi Seys-Inquart als minister van Binnenlandse Zaken aanstelde.
maart 1938 Duitse troepen overschrijden op verzoek van Seys-Inquart de grens triomfantelijke intocht van Hitler in Oostenrijk Anschluss.
Engeland en Frankrijk protesteerden formeel maar hadden het al zien aakomen.
Bevolking Tsjechoslowakije:
– 3 miljoen Sudenten-Duitsers (22% van totaal)
– Polen
– Hongaren
– Slowaken
– Tsjechen
Tsjechoslowakije:
– Regering voerde politiek die alle minderheden eigen rechten gaf
– enige parlementaire democratie in de regio
– goed getraind leger
– belangrijke wapenindustrieën
– sterke fortificaties in het westen (Sudeten-Duits gebied) tegen de Duitsers
mei 1938 Tsjechen mobiliseren en USSR, Frankrijk en Engeland geven een waarschuwing.
Hitler wil in de herfst de Tsjechen aanpakken Engeland en Frankrijk zijn voorzichtig en proberen oorlog te vermijden Tsjechen moeten regionale autonomie aan Sudeten-Duitsers geven is niet genoeg voor Hitler
sept. 1938 Conferentie van München
– Hitler
– Daladier (Frankrijk)
– Chamberlain (Engeland)
– Mussolini (Italië)
Duitsland mag Sudetenland hebben, maar de rest van Tsjechoslowakije moet gehandhaafd blijven.
1939 Hitler marcheert Tsjechië binnen en maakt er een Duits protectoraat van.
Laat Slowaaks nationalisme aanwakkeren Slowakije verklaart zich onafhankelijk en krijgt pro-Duits bestuur.
Enige democratisch land in Oost-Europa is verdwenen.
3.3 Niet-aanvalsverdrag
1939 Hitler eist onafhankelijke stad Danzig en Poolse corridor op.
Engeland en Frankrijk beseffen dat de garanties van Hitler waardeloos waren.
Engeland gaf Polen garanties en probeerde vergeeft anti-Duits verbond te vormen met USSR.
USSR:
– vertrouwde Engeland niet, geloofde niet dat Fransen en Engelsen zouden sneuvelen voor het Russische communisme.
– wilde oorlog uitstellen/vermijden; leger was te erg verzwakt
Stalin hoopte stiekem dat Duitsland met Frankrijk en Engeland zou afrekenen en hij dan vervolgens weer met Duitsland.
23 aug. 1939 Rusland en Duitsland sluiten Molotov-von Ribbentrop-Pact:
– Polen wordt verdeeld over Duitsland en Rusland
– USSR krijgt behoorlijke invloed in Estland, Letland, Litouwen
– USSR mag zich niet bemoeien met de oorlogen die Duitsland voert met o.a. Polen, Engeland en Frankrijk belangrijkste voor Hitler; hij vermijdde zo een tweefrontenoorlog. Hij zou later wel afrekenen met de USSR, maar eerst Polen en daarna West-Europa veroveren.
1 sept. 1939 Duitse troepen overschrijden Poolse grens.
3 sept. 1939 Frankrijk en Engeland verklaren Duitsland de oorlog (maar ondernemen geen actie).
Beslissende factoren van het snelle succes van Duitsland tegen Polen:
– snelle gemotoriseerde brigades
– overwicht in de lucht
Blitzkrieg
17 sept. 1939 Russen vallen Polen binnen tot lijn die op geheime kaart was getrokken.
Enkele dagen later trok Hitler Danzig binnen.
1939-1940 spookoorlog: allen Russen en Finnen vechten (in witte camouflagepakken).
voorjaar 1940 Duitsland doet onverhoedse aanval op Denemarken, Norwegen, Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk West-Europa raakt nu werkelijk betrokken bij de Tweede Wereldoorlog.